Z psychologiem przy kawie o tym kto jest najbardziej wrażliwy na stres...

O wielkości stresu decyduje nie tylko charakter i nasilenie stresującej sytuacji, ale także to, jak interpretujemy stresor (zdarzenia bądź sytuacje zewnętrzne, które powodują stres). Cechy osobowości kształtują nasze indywidualne reakcje na stresujące sytuacje, wpływają także na to, w jakim stopniu odczuwamy stres, gdy jesteśmy wystawieni na działanie potencjalnych stresorów.

Cechy osobowości wpływające na poziom stresu jednostki:

• Osobowość typu A – typ A, to wzorzec zachowania charakteryzujący się intensywnymi, gniewnymi, rywalizacyjnymi lub wrogimi reakcjami na sytuacje stanowiące wyzwania. Szczególnie gniew i wrogość często występujące u ludzi typu A, zwiększają ryzyko chorób serca; niecierpliwość, perfekcjonizm i skłonność do rywalizacji, jeżeli nie łączą się z gniewem i wrogością nie są czynnikami ryzyka. Jednostki wrogo usposobione są mniej ufne, szybciej wpadają w gniew i mają nieprzyjazne nastawienie, co zmniejsza dostępność wsparcia społecznego, a wrogość wiąże się z różnymi zachowaniami ryzykownymi, takimi jak: palenie papierosów, picie alkoholu czy przejadanie się, co znacznie zwiększa ryzyko chorób serca. U osób o wysokim poziomie wrogości pobudzenie w obliczu stresora występuje szybciej, jest silniejsze, a po ustąpieniu stresora potrzeba więcej czasu, by poziom pobudzenia powrócił do normy. Poza chorobami sercowo-naczyniowymi, z nawykami typu A powiązano inne choroby, są nimi: alergie, katary, bóle głowy, zaburzenia żołądkowe oraz mononukleoza, perfekcjonizm natomiast powiązano z lękiem oraz depresją.
• Umiejscowienie kontroli – dotyczy charakterystycznych dla jednostki oczekiwań w kwestii zdolności wpływania na osiągane przez nią wyniki. Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli są to ludzie przekonani, że mogą zrobić wiele, by wpłynąć na wyniki jakie osiągają w swoim życiu (przekonane, że jeśli podejmą jakieś działanie, to prawdopodobnie osiągną wynik, jakiego pragną – pilna nauka przyniesie np. dobre stopnie). Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli są bardziej skłonne zapinać pasy bezpieczeństwa, regularnie ćwiczyć i zwracać uwagę na swój sposób odżywiania, mają lepszy układ odpornościowy, szybciej wracają do zdrowia po chorobach i operacjach. Osoby z zewnętrznym umiejscowieniem kontroli to ludzie, którzy są przekonani, że nie mają wpływu na swoje osiągnięcia (nieważne ile się uczę, ocenę dostanę w zależności od tego, czy profesor mnie lubi, bądź też nie). Umiejscowienie kontroli zwykle pojawia się wcześnie i jak wykazują badania, jest cechą rodzinną, jednak jednostki, które doświadczają wielokrotnych niepowodzeń, gdy usiłują poradzić sobie z niebezpieczną sytuacją, mogą zaprzestać starań (wyuczona bezradność = nie podejmowanie prób usunięcia stresora, nauczenie się, że jest się bezradnym).
• Optymizm – postawa, która interpretuje stresory jako pochodzące z zewnątrz, przemijające i mające określone, konkretne skutki. Optymizm ma bezpośredni wpływ na zdrowie, dzięki odczuwaniu pozytywnych emocji, układ odpornościowy lepiej funkcjonuje. Optymiści mają mniej fizycznych symptomów choroby, szybciej dochodzą do siebie, są zdrowsi i żyją dłużej niż pesymiści.
• Twardość – postawa odporności na stres, oparta na poczuciu wyzwania (przyjmowania zamiany z zadowoleniem – np. mam szansę się czegoś nauczyć), na zaangażowaniu (pełne skupienie, zaabsorbowanie celową działalnością) i kontroli (utrzymywaniu wewnętrznej zdolności kierowania działaniem). Sprzyja zdrowemu radzeniu sobie ze stresem, wykazano, że twardość redukuje skutki stresujących sytuacji wśród biznesmenów, dzieci, w małżeństwach, u olimpijskich sportowców, w wojsku i policji. Podobnie jak w umiejscowieniu kontroli, pewne oznaki twardej osobowości pojawiają się we wczesnym okresie życia, jednak można się twardości wyuczyć.
• Odporność – zdolność przystosowania się, osiągania dobrostanu i radzenia sobie ze stresem, mimo poważnych zagrożeń dla rozwoju.

Strategie radzenia sobie (wyuczone umiejętności, które redukują wpływ spostrzeganego stresu na zdrowie fizyczne i psychiczne):

• Radzenie sobie zorientowane na problem i na emocje; radzenie sobie zorientowane na problem polega na jasnym określeniu stresora i podjęcia działania w celu usunięcia go; radzenie sobie zorientowane na emocje polega na opanowywaniu swojej reakcji emocjonalnej na stresor przez zidentyfikowanie swoich uczuć, skupienie się na nich i przepracowanie ich. Uwaga: przeżuwanie – czyli rozpamiętywanie negatywnych myśli w reakcji na stres upośledza funkcjonowanie układu odpornościowego!
• Restrukturyzacja poznawcza – dokonanie ponownej oceny stresora w celu spojrzenia na niego z bardziej pozytywnej perspektywy (np. zwolnienie z pracy stwarza okazję do znalezienia nowego zajęcia, które będzie przyjemniejsze, lepiej płatne, bądź da większe możliwości awansu).
• Porównania społeczne - typ restrukturyzacji poznawczej, który polega na dokonywaniu porównań między sobą samym a innymi w podobnej sytuacji. Porównanie w dół – występuje kiedy, porównujemy swoją sytuację z osobami będącymi w gorszym stanie, co pomaga nam zobaczyć np. własną chorobę w lepszym świetle (uwaga: nie czerpie się przyjemności z krzywdy i cierpienia innych, lecz porównania w dół stanowią okazję do uświadomienia sobie, że istnieją gorsze możliwości). Dokonywanie społecznych porównań w górę dotyczy porównywania między własną stresującą sytuacją, a podobną sytuacją innych osób radzących sobie skuteczniej, co ma na celu uczenie się na ich przykładzie.
• Pozytywne emocje – Odczuwanie i wyrażanie pozytywnych emocji może przedłużyć Twoje życie. Rozwijanie i przejawianie poczucia humoru, łagodzi skutki stresu, zdolność znalezienia jakiegoś powodu do śmiechu, wtedy gdy jest się wystawionym na działanie stresora – nie tylko poprawia nastrój ale zmniejsza fizjologiczny wpływ tego stresora na nasz organizm. Jeśli nie masz poczucia humoru lub nie doświadczasz zwykle wielu pozytywnych emocji, zacznij zauważać pozytywne momenty w swoim życiu, wyszukuj sytuacji, w których znajdujesz radość i humor.
• Znajdowanie znaczenia – inaczej znajdowanie sensu; po ważnym negatywnym zdarzeniu życiowym, ludzie starają się w jakiś sposób nadać sens temu zdarzeniu, tak aby było zgodne z naszym spostrzeganiem świata jako przewidywalnego, nieprzypadkowego i dającego się kontrolować. Na przykład śmierć mogłaby zostać wyjaśniana jako nieunikniona, skoro dana osoba długo walczyła z chorobą lub paliła dużo papierosów. Osoby o silnych przekonaniach religijnych, mogą nadawać sens stracie, przypisując ją woli boskiej. Druga droga do znalezienia sensu polega na uznaniu pewnej korzyści, jaka ostatecznie wynika ze straty, takiej, jak odnowione poczucie wartości życia, docenienie innych kochanych osób, albo odkrycie swojej drogi życiowej.

Pozytywne wybory stylu życia:

• Wsparcie społeczne – badania wykazują, że ludzie, którzy stają wobec poważnych stresów życiowych, takich jak strata współmałżonka lub pracy, doznają mniejszych dolegliwości fizycznych i psychicznych, jeśli mają efektywną sieć przyjaciół lub rodziny, dostarczającą wsparcia społecznego. Jednostki u których rozpoznano m.in. chorobę serca, raka artretyzm i cukrzycę, szybciej dochodziły do zdrowia, gdy miały dobrą sieć wsparcia społecznego, co przekłada się także na przeciętną długość życia.
• Ćwiczenia fizyczne – Już 30 minut aerobiku dziennie obniża ryzyko choroby serca, udaru i raka piersi. Niestety, większość postanowień dotyczących zwiększenia ilości ćwiczeń fizycznych jest krótkotrwała, ciężko ludziom utrzymać motywację. Aby traktować ćwiczenia fizyczne jako stałą część własnego życia, należy znaleźć taką aktywność, którą się lubi i umieścić ją w swoim rozkładzie zajęć kilka razy w tygodniu –niech będzie to czas przeznaczony na ćwiczenia fizyczne (posiadanie partnera/partnerki do ćwiczeń dostarcza dodatkowego wsparcia).
• Odżywianie i dieta – dobre zdrowie i zdolność skutecznego radzenia sobie ze stresem wymagają, aby mózg miał substancje odżywcze, których potrzebuje do dobrego funkcjonowania. Kluczem do sukcesu jest zrównoważona dieta. Gdy chroniczne niedobory substancji odżywczych występują w dzieciństwie (kiedy mózg rośnie najszybciej) – rozwój może być opóźniony. Dieta o wysokiej zawartości tłuszczów nasyconych zwiększa ryzyko choroby serca i niektórych typów raka. Nadmierne spożycie soli zwiększa ryzyko wystąpienia wysokiego ciśnienia krwi, niedobór potasu może spowodować apatię i wyczerpanie. Uwaga: nadmierne dawki pewnych witamin i minerałów są łatwe do osiągnięcia i mogą powodować problemy, nawet poważniejsze niż te, które wynikają z niedoborów.
• Sen i medytacja – chroniczny niedobór snu wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wypadków, z cukrzycą i chorobą serca, jak i słabszym funkcjonowaniem układu odpornościowego. Śpij każdej nocy 7-8 godzin dziennie, odpoczywaj, relaksuj się. Medytacja najpierw uczy, jak koncentrować się na wrażeniach cielesnych i treściach poznawczych związanych z sytuacją stresową, a następnie pozwala im zaniknąć przez ich pełne zaakceptowanie (zamiast oceniania ich i opierania się im). Uczestnictwo w medytacji redukuje stres, zmniejsza zagrożenie lękiem, depresją i wypaleniem, a także zwiększa efektywność funkcjonowania układu odpornościowego.