Z psychologiem przy kawie -wsparcie społeczne w niepełnosprawności
System wsparcia społecznego odgrywa ogromną rolę w procesie adaptacji życiowej osoby niepełnosprawnej, redukując tym samym stres, przyczyniając się do wzmocnienia odporności jednostki. Dobremu samopoczuciu i radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami sprzyja obecność i pomoc innych ludzi. Doświadczenie niepełnosprawności wiąże się z trudnymi sytuacjami i przeżyciami, związanymi z istniejącym uszkodzeniem i niepełną sprawnością.
Źródłem wsparcia osób niepełnosprawnych są między innymi: rodzina, przyjaciele, sąsiedzi, współpracownicy, czy różnego typu towarzystwa i instytucje. Wsparcie społeczne to dynamiczna interakcja pomiędzy dawcą (osobą wspomagającą), a biorcą (osobą wspomaganą), która zachodzi w sytuacjach trudnych czy problemowych w celu zmniejszenia stresu, opanowania kryzysu przez towarzyszenie, tworzenie poczucia przynależności, bezpieczeństwa i nadziei oraz wspólne przezwyciężanie trudności.
Istnieją dane wskazujące, że w konsekwencji zaistniałej niepełnosprawności zauważyć można znaczące pozytywne zmiany w światopoglądzie osób nią dotkniętych. U takich osób zaobserwować można na przykład zwiększenie się poziomu altruizmu, tolerancji, dostrzegania i rozumienia potrzeb innych ludzi, co więcej, takie osoby chętniej udzielają także bezinteresownej pomoc. Nie zmienia to faktu, że osoby niepełnosprawne często są zdane na stałą pomoc innych, bez której ich egzystencja byłaby zagrożona lub niemożliwa. Jak sobie z tym radzą?
Choroba sama w sobie postrzegana może być jako społeczny wymiar cierpienia. Źródłem tego cierpienia może być sytuacja społeczna wyrażająca lęk uwarunkowany sytuacją bytową, utratą zajmowanej pozycji społecznej, zaburzonymi relacjami z różnymi osobami, ale przede wszystkim z osobami bliskimi i znaczącymi, a także izolacja społeczna, której często doświadczają osoby niepełnosprawne.
Prawdą jest, że o sukcesie i/lub niepowodzeniu w procesie aktywizacji i integracji osoby niepełnosprawnej w dużej mierze decyduje pomoc i wsparcie rodziny, jak też wsparcie i pomoc, jaką uzyskuje rodzina tej osoby. Piętno społeczne i dyskryminacja przyczyniają się do radykalnego zmniejszenia szans życiowych osób chorych i niepełnosprawnych. Osoba niepełnosprawna przeżywa kryzysy psychiczne, z którymi czasem nie jest sobie w stanie poradzić i wymaga działania podtrzymującego, obecności innych osób, życzliwego zrozumienia, wysłuchania i pokrzepienia. Inni ludzie również wywierają wpływ na osoby niepełnosprawne, które dotyczą schematu myślenia o sobie – przez swoje zachowanie, często stygmatyzujące przekonania, czy oczekiwania względem nich.
Nie sposób nie zgodzić się z Lidią Marszałek, która pisze, że „człowiek niepełnosprawny w takim samym stopniu jak osoby sprawne odczuwa pragnienie kontaktów z innymi ludźmi, zaś z drugiej strony – budzi się w nim lęk oparty na oczekiwaniu negatywnych reakcji społecznych na swoją osobę, co staje się przyczyną wewnętrznego konfliktu. W efekcie taki człowiek zamyka się w sobie, formuje negatywny obraz własnej osoby, przekonanie o braku atrakcyjności, czego skutkiem jest powstanie trwałego uczucia odrzucenia, nieprawidłowego rozwoju osobowości, poczucia krzywdy i nieufności wobec ludzi”.
Nabycie niepełnosprawności może wiązać się z silnym poczuciem osamotnienia. Badania wykazują, że poczucie samotności towarzyszy większości osób niepełnosprawnych. Po okresie wytężonej troski bliskich i zainteresowania dalszych znajomych, przychodzi okres normalizacji wzajemnych relacji, często osobie z niepełnosprawnością towarzyszy poczucie pustki społecznej. Utrata atrakcyjności i sprawności fizycznej nie sprzyja nawiązywaniu trwałych więzi uczuciowych. Sfrustrowana potrzeba miłości i bliskości domaga się zaspokojenia i osoba taka pragnie wrócić do dawnej aktywności, do naturalnego środowiska – co nie zawsze jest możliwe. Pewne kontakty urywają się bezpowrotnie, do czego przyczyniają się zarówno osoby zdrowe - niepotrafiące odnaleźć się w nowej relacji, pełne obaw, uprzedzeń i niezrozumienia, jak i same osoby niepełnosprawne - przyjmujące postawę społecznego wycofania, pomimo potrzeby bliskich relacji.
Trudności osób niepełnosprawnych z przyjmowaniem pomocy i jej docenianiem mogą wynikać także z faktu, że często są one zdane na pomoc innych. Osoby niepełnosprawne są przekonane, że nie będą w stanie odwzajemnić się osobie która pomaga, co może spowodować unikanie jego pomocy i bardziej negatywne reakcje na jej ofertę lub przejawy.
Osobom niepełnosprawnym często przypisuje się roszczeniową postawę wobec instytucji i osób je wspierających Taka postawa zwalnia z obciążeń wynikających z otrzymywania pomocy. Z postawą roszczeniową wiążą się: nadmierne oczekiwania, obwinianie wszystkich dookoła za własną sytuację, dopominanie się o stałą pomoc i przywileje, wytrenowana bezradność, nastawienie na branie, brak empatii i współczucia dla innych, instrumentalne traktowanie i próby manipulacji otoczeniem, żądania pomocy przy najmniejszych nawet trudnościach.
Bywa i tak że osoby niepełnosprawne są szczególnie wrażliwe na otrzymywaną pomoc w znaczeniu pozytywnym. Nie czują się upokorzone czy stygmatyzowane w obliczu otrzymywanej pomocy, a zaciągane długi nie są dla nich balastem. Przeciwnie, skłaniają ich do „bycia dla innych”. Realizowanie się w pomocy innym ludziom, jest źródłem zadowolenia osób niepełnosprawnych, ich wiary we własne możliwości i poczucia społecznej użyteczności, towarzyszy temu wzrost poziomu altruizmu, tolerancji, empatii, także w przypadku bezinteresownej pomocy.
Osoby z ograniczoną sprawnością różnie reagują na pomoc, w zależności od tego, jakiego jest ona rodzaju i jaką przybiera formę (wsparcie pozytywne czy negatywne), ważne są także motywy postępowania osoby pomagającej.