Opiekun (opiekun prawny) – osoba powołana do ochrony interesów osobistych i majątkowych innej osoby, gdy ta takiej opieki potrzebuje (małoletni, osoba całkowicie ubezwłasnowolniona). Opiekun powinien zadbać o potrzeby życiowe osoby oddanej mu pod opiekę, powinien dbać także o jej majątek. Opiekun jest również przedstawicielem ustawowym swojego podopiecznego, czyli może dokonywać czynności prawnych w jego imieniu.
Polskie prawo przewiduje dwa przypadki sądowego ustanowienia opiekuna:
Możliwe jest także ustanowienie opiekuna prawnego przez rodzica, gdy nie jest on w stanie sprawować władzy rodzicielskiej nad dzieckiem (np. w sytuacji wyjazdu za granicę). Należy wówczas sporządzić akt notarialny o upoważnieniu danej osoby do opieki nad dzieckiem.
Kwalifikacje opiekuna
Ustanowienie opiekuna może zostać dokonane wyłącznie przez sąd opiekuńczy, którym jest wydział rodzinny i nieletnich sądu rejonowego lub przez rodziców dziecka pełnomocnictwem notarialnym, zastępującym orzeczenie sądu. Opiekunem może być osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, a jednocześnie osobą posiadająca pełnię praw publicznych (pozbawienie praw publicznych jest jednym ze środków karnych, jaki sąd może nałożyć na sprawcę przestępstwa lub wykroczenia). Opiekunem nie może być również osoba uprzednio pozbawiona przez sąd praw rodzicielskich lub zwolniona z opieki. Nie można ponadto ustanowić opiekunem osoby, w stosunku do której zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna]. Opiekunem może być zarówno osoba posiadająca polskie obywatelstwo jak i cudzoziemiec, prawo nie przewiduje bowiem kryterium obywatelstwa dla opiekuna, choć ze względów praktycznych posiadanie takiego obywatelstwo może być korzystne.
Zadania opiekuna
Opiekun sprawuje pieczę nad osobą mu powierzoną, zarządza jej majątkiem, a także reprezentuje w dokonywaniu czynności prawnych i składaniu oświadczeń woli. Oznacza to, że powinien zapewnić jej środki do życia, mieszkanie i wyżywienie, w razie potrzeby wystąpić o świadczenia z ubezpieczeń społecznych (np. rentę) lub pomoc społeczną, zapewnić opiekę medyczną, realizację obowiązku szkolnego, itd.
Co do zasady, opiekun sprawuje opiekę bezpłatnie. Jednak może zwrócić się do sądu opiekuńczego o wyznaczenie mu stałego lub jednorazowego wynagrodzenia, jeśli wykonywana przezeń opieka, a w szczególności zarządzanie majątkiem, wymaga znacznego nakładu pracy.